Η πρώτη γραπτή ιστορική μαρτυρία για την Σέλιτσα (Εράτυρα) αρχές του 16ου αιώνα. του Γιώργου Κ. Βάρκα.

Η πρώτη γραπτή ιστορική μαρτυρία για την Σέλιτσα  (Εράτυρα) αρχές του 16^ου αιώνα.

του Γιώργου Κ. Βάρκα.

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη «Κύριλλος και Μεθόδιος» στην Σόφια, στην Βουλγαρία, βρίσκονται οι πρώτες (μέχρι τώρα...) ολοκληρωμένες ιστορικές καταγραφές του χωριού Σέλιτσα (ή Σέλτσα ή Σέλτσε) στις αρχές του 16^ου αιώνα, το 1516, σε οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα-τεφτέρια.

Η εύρεση και η μελέτη αυτών των κειμένων, έγινε  με την βοήθεια του βούλγαρου καθηγητή ιστορίας, Dr. Rumen Kovatsev, ο οποίος είναι  γνώστης της ιστορίας της οθωμανικής αυτοκρατορίας και γνωρίζει την αραβική γραφή ή παλαιά οθωμανική γλώσσα όπου είναι γραμμένα όλα τα τεφτέρια.

Τα φορολογικά  τεφτέρια είναι κλασικό παράδειγμα σύντομου μητρώου των φόρων του  οθωμανικού κράτους  που γινόταν συνήθως στα πρώτα χρόνια της διοίκησης του σουλτάνου.  Κάθε σουλτάνος διέταζε να του ετοιμάσουν σύντομο κατάλογο από όλη την αυτοκρατορία, όπου να φαίνεται τί χρήματα διαθέτει το κράτος στην αρχή της διοίκησής του. Με αυτά τα χρήματα ο σουλτάνος πλήρωνε τους μισθούς των κρατικών υπαλλήλων, των γενιτσάρων και όλων των στρατιωτικών που υπηρετούσαν.

Το τεφτέρι δείχνει με ακρίβεια την κατάσταση. Περιέχει την σύντομη (ιτζμάλ ντεφτέρ) γραφή των βακουφιών, αγροκτημάτων, μοναστηριών και φρουρίων. Επίσης ήταν καταγραμμένα τα ορυχεία του σουλτάνου και όλες οι άλλες πηγές εισοδημάτων: πόλεις, χωριά, ορυχεία, ποτάμια, λίμνες, μαγαζιά και άλλα εμπορικά, οικονομικά, θρησκευτικά, εκπαιδευτικά κέντρα στο έδαφος των σαντζακιών (επαρχιών).

 Στο τεφτέρι παρουσιάζεται, επίσης, ο αριθμός των φορολογούμενων μουσουλμάνων, χριστιανών, εβραίων και τσιγγάνων, και άλλων κοινωνικών στρωμάτων, δείχνει δηλαδή την σύνθεση της οθωμανικής κοινωνίας της για κάθε γεωγραφική ενότητα που αναφέρεται.

Τα οθωμανικά μητρώα λοιπόν, που έχουν βρεθεί έως τώρα και έχουν μελετηθεί  αποτελούν μια μοναδική ιστορική πραγματικότητα στην περιγραφή των βασικών οικονομικών και δημογραφικών στοιχείων της αλλά  και στις αλλαγές τους,  της εποχής της οθωμανικής αυτοκρατορίας τον 16^ο και 17^ο αιώνα.

Η Αναφορά στη Σέλιτσα

Τελευταία βρέθηκε ένα μητρώο-τεφτέρι, που αφορά  περιοχές, των  τότε καζά Λέριν (Φλώρινα), Κοστούρ (Καστοριά) και Βόντεν (Έδεσσα). Σ’ αυτό το μητρώο,  ήταν καταγραμμένα: ο αριθμός των οικογενειών και το εισόδημα τους, για τους οικισμούς σ’ αυτές τις  συγκεκριμένες βαλκανικές περιοχές του οθωμανικού κράτους. Το μητρώο δημιουργήθηκε με βάση την καταγραφή του φορολογικού συστήματος από τον σουλτάνο Σελίμ Ι (1512-1520),  πατέρα του σουλτάνου Σουλεϊμάν I (του μεγαλοπρεπή....) .

Εμφανίζεται λοιπόν στο τεφτέρι Basbakanlik Osmanli arsivi tapu tahrir No 370 και  στην σελίδα 185, το χωριό Σέλιτσα (ή Σέλτσε), στον καζά Λερίν (Φλώρινας) ,και  αναφέρεται το παρακάτω κείμενο: οικογένειες  130, Ανύπαντροι νέοι  10,  χήρες 5, σύνολο φορολογουμένων 145.

Εισόδημα – 9695

 

εικόνα 1: Φωτοτυπία της σελίδας με τα πρώτα δημογραφικά στοιχεία της Σέλιτσας (1516), στο τεφτέρι Νο 370, στην βιβλιοθήκη της Σόφιας.

Επομένως όπως προκύπτει   από αυτήν την ιστορική πηγή  υπήρχε ο οικισμός Σέλιτσα  το 1516 διαμορφωμένος και  γνωστός στην πολιτεία, άρα με πιο βαθιές ρίζες στον χρόνο.

Αν γίνει μια προσπάθεια εκτίμησης του πληθυσμού, λαμβάνοντας υπόψη τις πολυπληθείς οικογένειες, τους  «φοροφυγάδες» ή κάποιους που εξαιρούνταν της φορολογίας, πρέπει να είναι τουλάχιστον  1000 κάτοικοι. Πρέπει να λάβουμε επίσης υπόψη, σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες, ότι εκείνο το χρονικό διάστημα πιθανόν να υπάρχουν και οι οικισμοί Βίλιανη, Πεκρεβενίκος, Δομαβίστι, πολύ κοντινοί με την Σέλιτσα  που εγκαταλείφθηκαν αργότερα και συγχωνεύτηκαν και έτσι ίσως «μεγάλωσε» περισσότερο η Σέλιτσα τους επόμενους αιώνες.

Αυτή  θα αποτελέσει τη β φάση της ιστορικής  έρευνας, με την  ιστορική ανεύρεση αυτών των οικισμών, στο ίδιο πιθανόν τεφτέρι.

Όσον αφορά την σύνθεση του πληθυσμού γίνεται λόγος για «άπιστους» δηλαδή χριστιανούς ορθόδοξους, ρωμιοί κυρίως. Δεν υπάρχουν τούρκοι κάτοικοι-φορολογούμενοι και πουθενά σ αυτό το κείμενο δεν γίνεται αναφορά του όρου: Μακεδονικός ή Μακεδών . Τα ονόματα των αρχηγών των οικογενειών που αναφέρονται είναι ελληνικά και σλάβικα αλλά δεν αναφέρεται άλλη εθνότητα, πλην των ρωμιών.

Σε μία, πολύ,  πρόσφατη μελέτη για την περιοχή των Σερβίων και Κοζάνης, πάλι από τούρκικα φορολογικά κατάστιχα, που βρέθηκαν όμως στην Κωνσταντινούπολη, την ίδια περίπου εποχή, φαίνονται μεταξύ των άλλων οι εξής παρακάτω οικισμοί :

Πόλη	Σημερινή ονομασία	Οικογένειες	Ανύπανδροι νέοινδροι να	Χήρες	Σύνολο φορολογουμένων
Κοζάνη	Κοζάνη	123	8	6	137
Koblica	Κρόκος	58	5	3	66
Κάλιανη	Αιανή	-	-	-	556
Serfice	Σέρβια	-	-	-	830

Αυτή η σταχυολόγηση οικισμών έγινε για να δούμε πόσο διαφορετική είναι η πληθυσμιακή εικόνα των οικισμών στις αρχές του 16^ου αιώνα.

(Κ. Καμπουρίδης-Γ. Σαλακίδης :Η επαρχία Σερβίων το 16^ο αιώνα μέσα από οθωμανικές πηγές)

 Εισόδημα από το χωριό Σέλιτσα αναφέρεται 9695 ακτσέ ή ¨άσπρα¨. Ήταν το νόμισμα της εποχής, ένα μικρό ασημένιο κέρμα. Το κείμενο  σ αυτήν  τη σελίδα είναι κακής ποιότητας. Δεν υπάρχουν ξεκάθαρα στοιχεία από που προκύπτει  ακριβώς  το συνολικό ποσό του φόρου.  Γενικά οι φόροι, μαζευόταν από όλους, ανάλογα με την παραγωγή από τη γη, η γνωστή «δεκάτη», το 1/10 δηλαδή  για τα παραγόμενα αγροτικά προϊόντα, αμπέλια, κτηνοτροφία. Επίσης υπήρχε φόρος σε επιχειρήσεις, μύλους , κεραμοποιεία, κηροποιεία, στις αγορές (παζάρια), αλλά και τέλη για έκδοση κάποιου έγγραφου, πιστοποιητικά γάμου κλπ.

Η έρευνα θα συνεχιστεί για να βρεθούν και φωτιστούν περισσότερες λεπτομέρειες τόσο για τους κατοίκους που κατοικούσαν την Σέλιτσα, τους αρχηγούς  των 130 οικογενειών που τα ονόματα τους είναι γνωστά και καταγραμμένα  στο εν λόγω τεφτέρι. Επίσης θα γίνει έρευνα  για όμορους οικισμούς, Πεκρεβενίκο, Βίλιανη, Δομαβίστι, Πέλκα –αν υπάρχουν και είναι καταγραμμένοι- αλλά και  για το Σισάνι που ήταν  έδρα μητρόπολης και ακμάζουσα κωμόπολη, ώστε να υπάρχει μία πλήρης εικόνα των όμορων οικισμών,  εκείνη την εποχή.

Έχουμε λοιπόν σ’ αυτά τα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα την πρωιμότερη και ολοκληρωμένη αναφορά για τον οικισμό Σέλιτσα στις αρχές του 16^ου αιώνα, το έτος 1516. Μια περαιτέρω έρευνα και ανάλυση,  για εύρεση  και εγκατάλειψη οικισμών, αυξομείωση πληθυσμού, σύνθεση πληθυσμού, τις ασχολίες των κατοίκων, τα τοπωνύμια και ανθρωπωνύμια, όλα αυτά δηλαδή  που συνθέτουν την ιστορική δημογραφία, θα ανελκύσει από τα βάθη του χρόνου και θα φωτίσει ιστορικά  το  παρελθόν της  Σέλιτσας και της γύρω περιοχής  500 χρόνια πριν.